Boekrecensie: Onderstroom: de onweerstaanbare drang tot irrationeel gedrag
Waarom kunnen studenten economie overgehaald worden om meer dan €100,- te betalen voor een briefje van €20,-? Hoe kon het dat een van de meest ervaren piloten van de KLM de grootste vliegtuigramp aller tijden heeft veroorzaakt? En waarom zijn we geneigd om verliefd te worden in gevaarlijke situaties?
Op de achterkant van het boek Onderstroom staan deze vragen die bij mij direct interesse opwekken. Ik vind het namelijk mateloos interessant om te begrijpen waarom mensen zich irrationeel gedragen zonder dat ze het doorhebben. Kan dit boek mij duidelijk uitleggen welke mysterieuze krachten aan het werk zijn waardoor wij onlogische beslissingen nemen?
Psychologische onderstromen in ons brein: hoe zit dat?
De keuze om het boek te kopen was snel gemaakt en thuis kruip ik snel op de bank om antwoord te krijgen op de prikkelende vragen die al door mijn hoofd spoken sinds ik het boek zag liggen in de winkel. Uit de inhoudsopgave blijkt snel dat er acht hoofdstukken zijn waarin verschillende psychologische ‘onderstromen’ worden besproken die er voor zorgen dat wij allemaal irrationele besluiten nemen.
In het eerste hoofdstuk maak ik vluchtig kennis met krachtige mechanismen die ervoor hebben gezorgd dat een van de meest ervaren KLM piloten een gigantische vliegramp veroorzaakte op Tenerife. Deze piloot maakte zijn meest fatale beslissing ooit door een combinatie van verliesaversie, attributie en vooringenomen diagnose. In de hoofdstukken die volgen worden deze psychologische onderstromen verder uitgediept en worden ook andere mysterieuze krachten aangeboord.
Ik ben even de weg kwijt…
Elk hoofdstuk bestaat uit een aantal sprekende voorbeelden en relevante onderzoeken die duidelijk maken hoe de psychologische onderstromen werken die ons voor de gek houden. Echter vond ik de opbouw van een hoofdstuk niet altijd duidelijk. Voorbeelden werden afgekapt met cliffhangers waarna ze een paar bladzijden later weer verder gaan. Ik snap dat de schrijver de lezer wil prikkelen om door te blijven lezen, maar op deze manier kwam het voorbeeld niet altijd duidelijk over.
De schrijver maakte er een sport van om pingpongend door de onderzoeken heen te gaan, in de verwachting dat de lezer de bal nog kon volgen. Ik moet eerlijk bekennen dat ik de weg een paar keer ben kwijtgeraakt. Daarentegen zijn de onderzoeken, anekdotes en voorbeelden wel goed gekozen om de krachtige psychologische onderstromen te presenteren. De vorm waarop het verteld werd is niet altijd optimaal, maar het boek borrelt zeker van de verrassende inzichten.
Iedereen gedraagt zich (onbewust) irrationeel
Eén ding is me duidelijk geworden: of we nu een voetbalcoach, moeder, politiek leider, ondernemer of smoorverliefde puber zijn, we zijn allemaal onderhevig aan de onweerstaanbare drang tot irrationeel gedrag. De enige manier waarop we ons daartegen kunnen wapenen is erkennen dat er psychologische onderstromen bestaan waardoor we ze op tijd kunnen herkennen als we er slachtoffer van dreigen te worden. Dit boek helpt je bij het ontdekken van fascinerende patronen die gebeurtenissen met elkaar verbinden die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben.
Ik ben er nu van overtuigd dat rationeel gedrag niet bestaat; we worden altijd meegezogen met onverwachte psychologische onderstromen.
